Archief Elka Schrijver

Het Aletta Jacobs Fonds beheert het Elka Schrijversfonds voor Atria. Elka Schrijver (1899-1989) had per testament een bedrag €54.368 nagelaten aan het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (nu Atria), specifiek bestemd voor het ordenen en beschrijven van haar persoonlijk archief (18 meter) dat na 50 jaar na overlijden mag worden vrijgegeven. Ze wilde dat haar archief na een bepaalde tijd “als studiemateriaal wordt gebruikt, zijnde een tijdbeeld van hoe deze, de eerste generatie van werkende vrouwen als gelijkgerechtigde burgers geleefd en gewerkt heeft.”

Waarom is dit archief van belang voor de collectie van Atria?

Ook al kan het archief van Schrijver pas in 2039 voor het publiek beschikbaar worden gesteld, het persoonsarchief van Elka Schrijver is om verschillende redenen bijzonder waardevol voor de collectie IAV:

Joodse feministe tussen de eerste en de tweede golf

Elka Schrijver, (1899-1989) opgegroeid in een Amsterdams vrijzinnig Joods milieu, studeerde tuinbouw in Wageningen en begon in haar studententijd met schrijven. Later in Londen werd zij opgeleid tot copy writer en schreef goedbetaalde reclameteksten. Zij werd freelance journaliste en is na WOII ook boeken gaan schrijven, over en voor vrouwen en vrouwenvraagstukken én over kunstnijverheid, antiek en modern. Schrijver was actief in de Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers (UVV) en lid van de redactiecommissie van hun blad Raad en Daad, lid van de Nederlandse Unie van Vrouwelijke Bedrijfshoofden (NUVB) en lid van de VVD. Atria beheert zowel het archief van de UVV als ook het archief van de NUVB. Schrijver hoort daarmee tot de persoonsarchieven die inzicht geeft in de tot nu toe onderbelichte periode tussen de Eerste en de Tweede feministische golf, de vrouwen die zich voor vrouwenrechten zijn gaan engageren na het bereiken van het vrouwenkiesrecht.

Schrijver als onbekende verzetsstrijdster die de Holocaust overleefde

Schrijver werkte als vertaler, voornamelijk in het Engels, meestal van artikelen, maar ook van enkele boeken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was zij actief in het verzet, als lid van de Bosschart-groep van september 1939 tot maart 1941. Zij zat ruim 4 jaar gevangen vanaf 11 maart 1941, als laatste in een kamp buiten Jena tot 6 mei 1945. Samen met Rosa Boekdrukker, een van de initiatiefneemsters van de Februaristaking, kon zij bevrijd worden. Haar ouders werden in Sobibor vergast op 14 mei 1943. Met het archief van Schrijver komt een bijzondere bron voor onderzoek beschikbaar waarin de rol van de vrouwen in het verzet tegen nazisme en Jodenvervolging gedocumenteerd wordt. 

Persoonsarchief als documentatie voor economische en intellectuele zelfstandigheid

Elka Schrijver was zich heel bewust van het belang van zelfdocumentatie als economisch zelfstandige vrouw, wat onder andere tot uitdrukking komt door het archiveren ook van de kopieën van haar uitgaande brieven en alle manuscripten en uitgaven van haar literair werk. Zo schrijft zij:

‘Vanaf het begin van de jaren dertig heb ik echter van mijn gehele, tamelijk uitvoerige, correspondentie alle originelen en doorslagen bewaard. Hoewel een aanzienlijk deel van dit archief om veiligheidsredenen in de oorlog is vernietigd, is een aantal van de originelen van mijn brieven weer in mijn bezit teruggekomen […] ook brieven die ik na augustus 1939 en vóór 10 mei 1940 heb verzonden heb ik teruggekregen. Na de Bevrijding is mij de hele correspondentie overhandigd die ik met Simon Kolthoff heb gevoerd tijdens mijn gevangenschap in het vrouwentuchthuis te Anrath: mijn originelen, de enkele velletjes op tuchthuispapier, en de doorslagen van zijn antwoorden. […]’

Waarom is dit archief nu belangrijk?
De belangstelling voor de rol van vrouwen in het verzet tijdens WOII is actueel heel groot. In verschillende provincies worden vrouwelijke verzetsstrijdsters in kaart gebracht en de sporen die zij hebben achtergelaten in de archieven onderzocht. Atria levert hierin bijdragen door onderzoek in haar IAV collecties te stimuleren, samen te werken met onderzoeksgroepen die de bijdrage van vrouwen in het verzet in kaart brengen en herdefiniëren. Ook al kan voorlopig geen onderzoek worden gedaan in het Schrijver archief, de inhoudelijke kennis die is opgedaan tijdens het inventarisatieproject kan gebruikt worden in actuele kwesties. Zo heeft de kennis m.b.t. dit archief indirect al een bijdrage geleverd aan verschillende onderzoeksprojecten, die plaatsvinden in 2021:

• VanGisteren: Onderzoeksthema: ‘Een vrouwelijk perspectief op verzet in de Tweede Wereldoorlog’. Resultaat: publicatie. Coördinator archief Susanne Neugebauer zit in de begeleidingscommissie voor het archiefonderzoek IAV collectie.
• Tentoonstelling Haarlem (curator Mart van de Wiel). Titel: ‘De vele gezichten van vrouwen in verzet’. Begeleiding van archiefonderzoek in de IAV collectie.
• Digital college Brabant Academy: Susanne Neugebauer heeft een bijdrage geleverd met een lezing over het netwerk van vrouwenorganisaties die het vrouwen tijdens de Duitse bezetting mogelijk maakte verzet en onderduik te realiseren. Daarbij wordt aandacht geschonken aan de persoons- en organisatiearchieven uit de IAV collectie van Atria.

Met een schenking aan het Aletta Jacobs Fonds, nu of via een testament, steun je initiatieven om de historie van de vrouwenbeweging te bewaren en levend te houden. Meer informatie over schenken via je testament?
Vraag vrijblijvend de brochure 'Jij & Aletta' aan

Beeld: Elka Schrijver en haar broer Herman in het park van het Chateau de Chantill, 1937. Willem van de Poll, CC0, via Wikimedia Commons